Edukacja, bogactwo i rodzaj pracy kształtują starzejące się mózgi i zdrowie poznawcze

Nowe odkrycia pokazują, jak edukacja, bogactwo i ścieżki kariery mogą opóźniać pogorszenie funkcji poznawczych, promując dłuższe lata w zdrowiu i krótsze stany upośledzenia u starzejących się dorosłych.

Badanie: Nierówności społeczno-ekonomiczne związane z przejściem do zaburzeń neurokognitywnych i śmiertelnością. Źródło obrazu: Shutterstock AI

W niedawnym badaniu opublikowanym w czasopiśmie Raporty naukowebadacze zbadali rolę różnych wskaźników pozycji społeczno-ekonomicznej (SEP) w przejściu między stanami poznawczymi a śmiertelnością. Często mierzony na podstawie majątku, dochodów, wykształcenia i zawodu, SEP jest uznawany za istotny czynnik determinujący ryzyko demencji.

W badaniu podkreślono ponadto, że wskaźniki SEP wpływają zarówno na ryzyko pogorszenia funkcji poznawczych, jak i na potencjał powrotu z zaburzeń funkcji poznawczych do zdrowszych stanów. Niektóre raporty wskazują, że osoby z niższych warstw społeczno-ekonomicznych spędzają większą część swoich późniejszych lat z zaburzeniami funkcji poznawczych niż osoby z wyższych warstw społeczno-ekonomicznych.

Co więcej, chociaż poprzednie badania wykazały związek, rola nierówności społeczno-ekonomicznych w przejściu od zdrowego stanu poznawczego do łagodnych zaburzeń poznawczych (MCI) lub demencji pozostaje częściowo niejasna.

O badaniu

W niniejszym badaniu naukowcy zbadali powiązania określonych markerów społeczno-ekonomicznych z przejściem między stanami poznawczymi a śmiertelnością. Wykorzystali dane z fal 4 (2008–2009) do 9 (2018–19) trwającego angielskiego badania podłużnego starzenia się. Wyprowadzono grupy stanu poznawczego: bez zaburzeń poznawczych (NOCI), z demencją i z zaburzeniami poznawczymi bez demencji (CIND). Grupa CIND obejmowała osoby z MCI i osoby z innymi (niezwiązanymi z demencją) formami zaburzeń poznawczych.

SEP mierzono trzema wskaźnikami – najwyższym poziomem zatrudnienia, majątkiem gospodarstw domowych bez emerytur i wykształceniem. Zmienne towarzyszące obejmowały płeć, wiek i stan cywilny. Naukowcy zebrali informacje na temat wskaźników społeczno-ekonomicznych i zmiennych towarzyszących na początku badania (fala 4) i śledzili zmiany poznawcze w ciągu następnych 10 lat.

Naukowcy wykorzystali model Markowa działający w czasie ciągłym do oszacowania prawdopodobieństwa przejścia między stanami poznawczymi (otępienie, NOCI i CIND), w większości przypadków uwzględniając wiek i płeć.

Stan był klasyfikowany jako przejściowy, jeśli mógł w dalszym ciągu przechodzić do innego; w przeciwnym razie uznawano go za stan pochłaniający. Śmierć uznawano za stan pochłaniający. Ogółem możliwych było siedem przejść: 1) NOCI do CIND, 2) NOCI do demencji, 3) NOCI do śmierci, 4) CIND do demencji, 5) CIND do NOCI (rewersja), 6) CIND do śmierci i 7) demencja na śmierć.

Dla każdego rodzaju przejścia zastosowano współczynniki ryzyka, aby zrozumieć, w jaki sposób każdy wskaźnik społeczno-ekonomiczny koreluje z ryzykiem przejścia. Obliczono także czas spędzony w każdym stanie oraz prawdopodobieństwo wejścia do każdego stanu. Poza tym oszacowano czas pobytu, czyli oczekiwany czas pobytu w każdym stanie, oraz średnią długość pobytu w różnych stanach. Z wyjątkiem przejścia CIND do demencji i NOCI do demencji, modele obejmowały współzmienne wieku, płci i stanu cywilnego.

Ustalenia

W badaniu przeanalizowano kohortę 8442 uczestników w wieku średnio około 67 lat. Większość uczestników stanowiły kobiety (55,7%) i osoby zamężne (65,3%). Warto zauważyć, że nastąpiło 3898 przejść z NOCI do CIND, 3361 z CIND do NOCI, 25 NOCI do demencji i 336 przejść z CIND do demencji. Ponadto doszło do przejścia 295 NOCI do śmierci, 192 demencji do śmierci i 1231 CIND do śmierci.

Prawdopodobieństwo przejścia z NOCI do demencji lub śmierci było wyraźnie niskie. Natomiast przejście od demencji do śmierci było stosunkowo wysokie, z prawdopodobieństwem 21%. Wyższe wykształcenie wiązało się z niższym prawdopodobieństwem przejścia z NOCI do CIND i demencją. Uczestnicy z wyższym wykształceniem częściej wracali z CIND do NOCI.

Co więcej, wyższe wykształcenie było odwrotnie powiązane z prawdopodobieństwem przejścia od demencji do śmierci; u osób z niższym wykształceniem ryzyko zgonu było wyższe. Uczestnicy najniższego tercylu zamożności mieli niższe prawdopodobieństwo przejścia z NOCI do CIND; najwyższy tercyl bogactwa charakteryzował się większym prawdopodobieństwem odwrotnego przejścia z CIND do NOCI. Zwiększający się wiek wiązał się z większym prawdopodobieństwem przejść, z wyjątkiem przejścia odwrotnego.

Co więcej, osoby wykonujące zawody wyższego szczebla, zawodowe lub kierownicze miały najniższe prawdopodobieństwo przejścia na demencję lub CIND. Z kolei zawody znajdujące się w bardziej niekorzystnej sytuacji zwiększały prawdopodobieństwo przejścia na demencję, podczas gdy zawody o bardziej uprzywilejowanej pozycji zwiększały prawdopodobieństwo przejścia na demencję. Zawód ręczny/rutynowy zwiększał prawdopodobieństwo przejścia do demencji lub śmierci w porównaniu z zawodami kierowniczymi/zawodowymi.

Najwyższy poziom wykształcenia wiązał się ze zmniejszeniem odpowiednio o 43%, 69% i 39% ryzyka przejścia z NOCI do CIND, CIND do demencji i demencji do śmierci w porównaniu z najniższym wykształceniem poziom. Co więcej, bardziej uprzywilejowane zawody wiązały się ze zmniejszonym ryzykiem przejścia z NOCI na CIND. Wyższe bogactwo wiązało się z większym prawdopodobieństwem powrotu z CIND do NOCI.

Wskaźniki społeczno-ekonomiczne nie były powiązane z przejściem z NOCI do demencji. Osoby z wykształceniem wyższym konsekwentnie spędzały więcej czasu w stanie NOCI w danym wieku niż osoby z niższym wykształceniem. Osoby posiadające kwalifikacje zawodowe, zamożne i dobrze wykształcone w wieku 80 lat miały krótszy czas pozostawania w stanie demencji lub CIND. Osoby w uprzywilejowanej sytuacji społeczno-ekonomicznej miały dłuższy czas pobytu w stanie NOCI i krótszy w stanach z demencją i CIND.

Wnioski

Podsumowując, badanie to pokazuje, że znaczna część starszych osób dorosłych przechodziła między stanami poznawczymi w okresie objętym badaniem. W przypadku osób zamożnych, dobrze wykształconych i posiadających kwalifikacje zawodowe ryzyko przejścia na CIND i demencję było zmniejszone.

Co więcej, uczestnicy znajdujący się w uprzywilejowanej sytuacji społeczno-ekonomicznej wykazali większe prawdopodobieństwo powrotu z CIND do NOCI; spędzali mniej czasu w upośledzonych stanach poznawczych i więcej czasu w stanach zdrowych niż grupy znajdujące się w niekorzystnej sytuacji. Badanie to podkreśla rolę nierówności społeczno-ekonomicznych w zdrowiu poznawczym i sugeruje, że osoby znajdujące się w uprzywilejowanej sytuacji społeczno-ekonomicznej mogą cieszyć się korzyściami ochronnymi, które opóźniają lub ograniczają pogorszenie funkcji poznawczych.